Theo ngọc phả đình làng Vị Khê, năm 1211, quan Thái úy Tô Trung Tự thấy nơi đây là vùng đất đẹp, trù phú, dân cư đông đúc yên vui, ông đã cho lập hành cung và truyền dạy nghề trồng hoa cây cảnh cho dân địa phương làm kế sinh nghiệp lâu dài. Dưới các triều đại phong kiến, nơi đây đã là một làng hoa nổi tiếng, nơi dừng chân ghé thăm của nhiều quan chức cao cấp trong triều. Năm Tân Sửu 1481, quan Bình Nguyên Phạm Đôn Lễ thời Vua Lê Thánh Tông đã đến thăm làng hoa và dâng vào đình làng bài thơ tạm dịch như sau: “Nghe nói ông Tô đến chốn này/ Sửa bình gia bảo giúp vua đây/ Dạy dân kế sống chia vũng đất/ Khuyên dạy trồng hoa cách tỉa cây”. So với các làng hoa nổi tiếng ở miền Bắc như Nghi Tàm, Quảng Bá, Nhật Tân, Phụng Pháp, Hà Lũng, Đằng Hải thì Vị Khê là làng hoa cổ nhất, làng quất nguyên thủy của Việt Nam và là quê gốc của nhiều loài hoa dân tộc: lan, đào, trà my, đỗ quyên… Đặc biệt, Vị Khê còn giữ được những tác phẩm cây cảnh nghệ thuật quý hiếm, có độ tuổi hàng trăm năm, được coi là báu vật của quê hương. Các cụ trong làng kể rằng: Thuở trước, mỗi mùa xuân ở kinh đô, nhà vua thường mở hội thi cây cảnh. Người dân Vị Khê chẳng quản đường sá xa xôi, cơm nắm cơm đùm, chọn những cây đẹp, cây quý đi dự thi, nhiều năm chiếm được giải cao, được vua ban thưởng lụa điều. Nhờ nghề trồng hoa cây cảnh, người dân quê quanh năm lam lũ được ngẩng cao đầu cùng thiên hạ. Và ngày nay, nghề trồng hoa cây cảnh ở Vị Khê ngày càng phát triển trở thành mũi nhọn kinh tế của địa phương. Hầu hết các hộ dân trong làng đều có vườn cây trưng bày những tác phẩm nghệ thuật cây cảnh, kết hợp hài hòa giữa hoa, đá, cá, cây, mang hình dáng một công viên thu nhỏ. Cây cảnh Vị Khê rất phong phú, đa dạng với các xu hướng hoài cổ, tự nhiên và ngẫu hứng. Tất cả đều thể hiện khiếu thẩm mỹ, tính sáng tạo, niềm đam mê cái đẹp mà các nghệ nhân và những người tạo thế đã gửi gắm vào cây. Dù theo xu hướng nào thì mỗi tác phẩm hoa cây cảnh cũng đòi hỏi sự chu đáo, tỉ mỉ và cần mẫn trong chăm sóc cũng như tính độc đáo, sự mềm mại, linh hoạt trong uốn tỉa. Vì vậy, nghệ thuật cây cảnh ở Vị Khê đã đạt tới sự tinh tế, khoáng đạt trong cảm thụ; chuyển tải được ý tưởng nghệ thuật và triết lý nhân văn sâu sắc. Hoa, cây cảnh Vị Khê đã có mặt ở khắp các thị trường trong cả nước. Với bề dày lịch sử hơn 800 năm, trải qua biết bao thăng trầm, tiếng tăm về làng hoa cây cảnh Vị Khê vẫn được nhiều nơi biết đến. Mỗi năm có hàng trăm đoàn khách từ mọi miền đất nước và cả khách nước ngoài đến tham quan, thưởng ngoạn. Nhiều lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước đã về thăm, động viên, khích lệ. Tri ân ông tổ nghề đã mang đến cuộc sống ấm no, hạnh phúc và ngày càng phát triển, từ năm 2007, nhân dân Vị Khê đã khôi phục tổ chức lễ hội hoa cây cảnh đầu xuân, nhân dịp giỗ tổ làng nghề Tô Trung Tự. Lễ hội diễn ra từ ngày 12 đến 16 tháng Giêng âm lịch. Ngoài việc tổ chức tế lễ, rước và các trò vui dân gian, điểm nhấn của lễ hội là phần trưng bày và thi cây hoa, cây cảnh với sự góp mặt của hàng nghìn tác phẩm thể hiện nét tài hoa, khéo léo của nhân dân trong làng. Nhiều cá nhân, doanh nhân, nghệ nhân và các tổ chức sinh vật cảnh ở các làng, xã, huyện, tỉnh bạn cũng mang các tác phẩm cây cảnh nghệ thuật độc đáo tới tham gia trưng bày, mua bán, trao đổi, tạo cho lễ hội sắc thái văn hóa của nhiều vùng miền. Lễ hội còn thu hút hàng ngàn du khách thập phương đến bái Tổ, tham quan, thưởng ngoạn. Đây là cơ hội để tuyên truyền, quảng bá rộng rãi làng nghề, đồng thời là dịp giao lưu, học tập kinh nghiệm để không ngừng nâng cao trình độ nghề nghiệp và chất lượng sản phẩm làng nghề.
Có dịp đến làng hoa cây cảnh Vị Khê khi Tết Nguyên đán gần kề mới cảm nhận được hết không khí tưng bừng, náo nhiệt. Trên những trục đường chính dẫn vào làng, ô tô, xe máy từ khắp nơi tấp nập đổ về mua hoa, cây cảnh. Khu vực bãi đê hữu sông Hồng, bà con hối hả, tất bật với những cánh đồng trồng cỏ Nhật, cây lá màu trang trí, cây công trình, những vườn hồng khoe sắc rực rỡ. Từ trên đê nhìn xuống làng, du khách sẽ thấy không gian Vị Khê trải ra bát ngát với những mảng màu đẹp mắt. Trong các nhà vườn, cây cảnh, cây thế, cây bonsai đủ loại đua chen. Những gốc trà, chậu cúc, đỗ quyên, mẫu đơn, nhài Nhật sai trĩu nụ chờ mưa xuân bung nở. Từng giỏ hoa dạ yến thảo, cây chuỗi ngọc, cây son môi được treo thành dãy, đung đưa trong gió. Tết Nguyên đán là thời điểm nhu cầu chơi hoa, cây cảnh của người dân tăng mạnh nên người dân Vị Khê càng thêm bận rộn. Chúng tôi ghé thăm nhà vườn An Liên nằm sát chân đê, khi các bà các chị đang nhanh tay đánh các loại cây lá màu, chuẩn bị nguồn hàng bán cho các biệt thự, khách sạn, khu nghỉ dưỡng để trang trí khuôn viên, sảnh đường. Gia đình chị Phạm Thị Liên hiện trồng hơn 2 mẫu chuyên về cây công trình, cây bóng mát, cây trang trí nội ngoại thất; đồng thời nhận thiết kế, thi công sân vườn non bộ. Chị Liên cho biết, các mặt hàng hoa cây cảnh nhà chị bán đều quanh năm, nhưng mạnh nhất là vào mỗi dịp Tết. Còn gia đình chị Phạm Thị Ly hiện sở hữu nhà vườn Minh Quế ở đường S6 và cửa hàng Tú Phượng số 14, xóm Tân Phú với tổng diện tích hơn 5 mẫu, chủ yếu là cây công trình, cây phong thủy, cây giống, cây thế và hoa các loại. Dịp Tết năm nay, chị cung cấp ra thị trường chủ yếu là các đơn hàng cây hoa như trà, ngân lượng, đỗ quyên, hồng môn. Tại xóm 32, nhà vườn Thắng Phương cũng đang chuẩn bị lượng hàng lớn cây hoa giấy, trúc quân tử để đáp ứng nhu cầu người chơi…
Một mùa xuân mới lại về trên làng hoa cây cảnh Vị Khê. Qua những giá rét của những ngày cuối đông, đất trời đang ấm dần lên, cho hoa lá cỏ cây đua nhau phô màu, khoe sắc. Và người làng Vị Khê với sự tài hoa, năng động, sáng tạo vẫn đang ăn nên làm ra, sung túc, thịnh vượng nhờ nghề truyền thống của quê hương./.
Bài và ảnh: Lam Hồng
Nguồn: baonamdinh.com.vn