I. Đặc điểm chung của bệnh Dịch tả lợn Châu Phi
Bệnh Dịch tả lợn Châu Phi (tên tiếng Anh là African swine fever - ASF) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi rút gây ra. Bệnh có đặc điểm lây lan, gây bệnh ở mọi lứa tuổi và ở mọi loài lợn (cả lợn nhà và lợn hoang dã).
- Vi rút Dịch tả lợn Châu Phi có sức đề kháng cao, được tìm thấy trong máu, cơ quan, dịch bài tiết từ lợn nhiễm bệnh và chết bởi bệnh này. Lợn sau khi khỏi bệnh sẽ ở thể mãn tính có thể mang vi rút suốt đời.
- Bệnh Dịch tả lợn Châu Phi có thời gian ủ bệnh từ 3-15 ngày, ở thể cấp tính thời gian ủ bệnh chỉ từ 3-4 ngày.
- Vi rút Dịch tả lợn Châu Phi lây nhiễm qua đường hô hấp và tiêu hóa, thông qua sự tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với các vật thể nhiễm vi rút như: chuồng trại, phương tiện vận chuyển, dụng cụ, đồ dùng, quần áo nhiễm vi rút và ăn thức ăn thừa chứa thịt lợn nhiễm bệnh hoặc bị ve mềm cắn.
II. Biện pháp chăn nuôi an toàn sinh học
1. Chăn nuôi an toàn sinh học là gì?
Chăn nuôi an toàn sinh học là các biện pháp kỹ thuật nhằm ngăn ngừa và hạn chế sự lây nhiễm của các tác nhân sinh học xuất hiện tự nhiên hoặc do con người tạo ra gây hại đến con người, gia súc và hệ sinh thái. Hay nói cách khác chăn nuôi an toàn sinh học là “Tổng thể các biện pháp ngăn ngừa sự tiếp xúc giữa vật nuôi và mầm bệnh”
2. Lợi ích khi thực hiện chăn nuôi lợn an toàn sinh học
• Lợn khỏe mạnh, ít bệnh, tỷ lệ hao hụt sau cai sữa thấp, nhanh lớn, tiêu tốn ít thức ăn, Lợn nái khoẻ mạnh, nhanh lên giống
• Người lao động trong cơ sở chăn nuôi tránh được các bệnh nghề nghiệp do nhiễm (Liên cầu khuẩn, xoắn khuẩn,...)
3. Những nguyên tắc cơ bản trong chăn nuôi an toàn.
3.1 Nguyên tắc thứ nhất: Cách ly và kiểm soát vào, ra khu vực chăn nuôi (trại chăn nuôi)
Khi thực hiện tốt việc cách ly và kiểm soát ra vào khu vực chăn nuôi thì người chăn nuôi đã góp phần ngăn chặn được các loại mầm từ bên ngoài xâm nhập vào cơ sở chăn nuôi và ngược lại.
- Cách ly được hiểu là có sự tách biệt giữa các trại chăn nuôi với nhau và giữa khu vực chăn nuôi với khu vực sinh sống của con người và động vật khác. Thực hiện việc cách ly bằng cách xây dựng tường, hàng rào, vách ngăn giữa các khu vực, bố trí biển cảnh báo bên cạnh đó còn thực hiện việc cách ly về thời gian giữa các lứa nuôi.
- Kiểm soát ra vào trại để đảm bảo an toàn sinh học thì đối tượng cần kiểm soát là giống lợn nhập nuôi, con người, dụng cụ, phương tiện vận chuyển, thức ăn, nước uống, động vật, côn trùng…
- Cần thực hiện theo 8 nguyên tắc gồm:
1. Cách ly và kiểm soát lợn giống mới nhập về
Lợn giống khỏe mạnh mua từ cơ sở an toàn dịch bệnh, có nguồn gốc rõ ràng, được tiêm phòng đầy đủ và có bảo hành
• Không nên nhập thêm lợn mới nuôi
• Vào đàn đang nuôi mà phải nuôi cách ly đàn mới mua về ít nhất 2 tuần ở (Chuồng tân đáo hay chuồng cách ly) càng xa chuồng lợn đang nuôi càng tốt.
• Thường xuyên quan sát bất kỳ biểu hiện bất thường nào ở lợn nhằm phát hiện những con ủ bệnh để thực hiện phòng và trị bệnh kịp thời
2. Kiểm soát con người
Mầm bệnh có thể lây lan từ bên ngoài vào trại chăn nuôi thông qua tay, chân, quần áo, giày dép của người khi vào thăm hoặc chăm sóc đàn lợn, vì vậy phải yêu cầu tất cả người làm, khách khi vào ra khu vực chăn nuôi đều phải: Thay quần áo bảo hộ; Thay giày dép/ủng của cơ sở chăn nuôi; Rửa tay bằng xà phòng cả trước và sau khi tiếp xúc với lợn và các nguồn lây nhiễm khác
• Khi đi từ khu bẩn sang khu vực sạch cần phải: Dẫm vào khay có chứa dung dịch khử trùng (được thay hàng ngày); Dùng bàn chải cọ sạch đế giày, ủng
• Chỉ những người thực sự cần thiết mới được vào trại. Người buôn bán, giết mổ lợn không được phép vào bên trong trại. Mua bán ở ngoài cổng trại
• Hạn chế tối đa việc khách tham quan đến thăm trại
• Người thực hiện công việc chăn nuôi nên hạn chế đến các trại chăn nuôi khác hoặc đến các chợ, lò giết mổ gia súc, gia cầm. Tuyệt đối không nên đi lại hoặc thăm quan hay chữa trị bệnh giúp các trang trại ở khu vực đang bùng phát dịch bệnh.
3. Kiểm soát phương tiện vận chuyển
• Phương tiện vận chuyển phải đỗ ở bên ngoài trại
• Chỉ cho phương tiện vận chuyển vào trại ở những trường hợp đặc biệt, nhưng phải cọ rửa và phun khử trùng kĩ, nhất là lốp xe, gầm xe, cho xe đi qua hố sát trùng…
4. Kiểm soát các trang thiết bị, dụng cụ
• Chỉ những trang thiết bị, dụng cụ thật cần thiết mới được đưa vào trại sau khi đã vệ sinh, khử trùng cẩn thận.
• Đặc biệt lưu ý đối với: Dụng cụ tiêm vắc-xin,
5. Kiểm soát thức ăn
• Nguy cơ gây bệnh từ thức ăn:
+ Nguyên liệu thức ăn bị nhiễm khuẩn (Salmonella, Ecoli…)
+ Thức ăn bị ẩm ướt tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển, gây độc cho lợn:
6. Giải pháp loại trừ nguy cơ gây bệnh do thức ăn
+ Chỉ mua thức ăn chất lượng tốt từ cơ sở sản xuất thức ăn có uy tín. Thức ăn thơm ngon, còn hạn sử dụng, tơi xốp, không ẩm mốc, vón cục
+ Nếu tự chế biến: Nguyên liệu phải khô, không ẩm mốc, ngũ cốc phải còn nguyên hạt, không dập vỡ
+ Bảo quản thức ăn trong kho đúng kỹ thuật: kê trên kệ, cách tường…
+ Luôn đậy kín hoặc bao gói kín thức ăn dùng dở để tránh chuột, côn trùng, chim hoang… gây ô nhiễm
+ Thường xuyên vệ sinh máng ăn sạch sẽ
7. Kiểm soát nước uống
• Nguy cơ gây bệnh do nước uống:
+ Nước có thể bị nhiễm mầm bệnh, hóa chất, kim loại nặng từ nguồn cung cấp hoặc từ dụng cụ chứa đựng
• Giải pháp
+ Tốt nhất là dùng nước sạch đảm bảo chất lượng như nước sử dụng cho người (nước máy, giếng khoan)
+ Nếu phải dùng nước bề mặt, ao, sông: Phải lọc hoặc lắng cặn + xử lý bằng Clorin; Kiểm tra bể chứa thường xuyên, che đậy bể chứa đảm bảo không bị các loại tạp chất và chất bẩn xâm nhập, cọ rửa sạch máng uống hàng ngày; Định kỳ lấy mẫu kiểm tra chất lượng nước
8. Kiểm soát động vật khác, côn trùng
* Vật nuôi
• Nguy cơ: Chó, mèo có thể mang một số mầm bệnh truyền vào chuồng nuôi thông qua phân, xác vật nuôi,…
• Giải pháp:
+ Không nuôi bất kỳ loại thú cưng nào chung chuồng chăn nuôi với lợn
+ Lắp lưới ở cửa sổ và luôn đóng kín cửa ra vào
* Gia súc thả rông
• Nguy cơ: Tăng thêm côn trùng, chuột và ruồi trong trại. Tăng thêm mầm bệnh tập trung trong trại (Salmonella, Campylobacter, Cholera…)
• Giải pháp: Làm hàng rào vây quanh trại; Dùng tấm che hoặc lưới chống động vật; Luôn đóng kín cửa ra vào
* Chuột
• Nguy cơ: Truyền bệnh qua phân (Thương hàn, E. coli…). Cắn dây, ống…
• Giải pháp: Dọn dẹp các đống rác xung quanh chuồng, quét dọn thức ăn thừa; Phát quang bụi rậm; Thường xuyên đặt bẫy, đánh bả chuột
* Côn trùng (Ruồi, muỗi)
• Nguy cơ: Mang trùng gây bệnh và truyền bệnh qua việc tiếp xúc với thức ăn hoặc chích đốt lợn làm lây lan mầm bệnh
• Giải pháp: Dọn sạch chất thải rắn: phân rác, xác chếT; Xịt thuốc diệt côn trùng thường xuyên
3.2 Nguyên tắc thứ hai:Vệ sinh làm sạch
Vệ sinh làm sạch chuồng nuôi, phương tiện vận chuyển, dụng cụ chăn nuôi là biện pháp rất hiệu quả trong việc thực hiện chăn nuôi an toàn, việc vệ sinh làm sạch giúp loại bỏ trên 80% mầm bệnh tại trại chăn nuôi:
a. Mục đích và yêu cầu của vệ sinh làm sạch
Mục đích vệ sinh làm sạch nhằm là loại bỏ tất cả bụi bẩn và các chất hữu cơ khỏi bề mặt các dụng cụ, thiết bị, sàn, tường, trần nhà,... Khi tất cả các chất bẩn bị loại bỏ, sẽ không còn các chất hữu cơ để nuôi dưỡng và chứa mầm bệnh;
Khi vệ sinh cần thực hiện loại bỏ hết các mảng bám hữu cơ như thức ăn thừa, phân chất thải bám bẩn trên dụng cụ chăn nuôi, vách ngăn, chuồng nuôi. Việc làm sạch được xác định khi không còn nhìn thấy chất bẩn bằng mắt thường
b. Đối tượng cần thực hiện vệ sinh làm sạch
Việc vệ sinh làm sạch phải được thực hiện thường xuyên vệ sinh trước và sau khi ra vào trại
+ Phương tiện vận chuyển, thiết bị, dụng cụ
+ Quần áo, giày dép, tay chân của người làm và khách
+ Thường xuyên vệ sinh chuồng nuôi
+ Dụng cụ sử dụng tại trại: máng ăn, máng uống,…
+ Quần áo, giày dép, chân tay của người làm tại trại
+ Chuồng nuôi (cả trong và ngoài)
c. Cách vệ sinh làm sạch
Vệ sinh khô: Hàng ngày thực hiện quét dọn, thu gom rác và chất thải (phân rác, thức ăn thừa,…) cho vào nơi quy định để xử lý đúng yêu cầu kỹ thuật.
Vệ sinh ướt: Cọ rửa sạch dụng cụ, chuồng trại bằng nước với xà phòng hoặc chất tẩy rửa. Thực hiện sau khi đã vệ sinh khô và thực hiện theo nguyên tắc từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài!
3.3Nguyên tắc thứ ba: Khử trùng
Khử trùng là một trong 3 nguyên tắc quan trọng trong chăn nuôi an toàn sinh học, tuy nhiên hiệu quả của việc khử trùng tùy thuộc vào chất lượng của việc vệ sinh làm sạch trước đó. Mục đích khử trùng nhằm loại bỏ những mầm bệnh còn sót lại sau khi đã vệ sinh làm sạch chuồng trại, dụng cụ và thiết bị phục vụ chăn nuôi.
a. Đối tượng, thời điểm và thời gian khử trùng
• Thường xuyên khử trùng phương tiện vận chuyển, quần áo, dụng cụ (bơm, kim tiêm,…) trước khi vào trại
• Định kỳ khử trùng chuồng trại
- Dụng cụ đã sử dụng (máng ăn, máng uống, khay trứng…)
- Quần áo và giày dép của người làm trong trại
- Chuồng nuôi (cả bên trong và bên ngoài)
- Tổng vệ sinh, khử trùng sau khi kết thúc mỗi lứa
b.
c. Nguyên tắc và các bước phun khử trùng
- Nguyên tắc thực hiện khi phun khử trùng
Phun khử trùng sau khi đã làm vệ sinh sạch sẽ
Sử dụng đúng nồng độ, liều lượng, đảm bảo thời gian tiếp xúc ít nhất 10 phút với bề mặt sạch
Chỉ sử dụng các chất khử trùng được khuyến cáo, pha dung dịch khử trùng đúng nồng độ (theo chỉ dẫn của nhà sản xuất)
Đảm bảo an toàn cho người làm, lợn con và lợn nái sinh sản
Phun xuôi chiều gió, trường hợp phun khi có lợn trong chuồng thì phun từ đằng sau ra trước lợn, tránh phun hoá chất vào mặt của lợn.
Phun từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài
Phun theo hình chữ Z, lượt sau phun đè lên một phần của lượt trước để thuốc thấm đều lên toàn bộ bề mặt cần khử trùng
d. Những chuẩn bị cần thiết khi khử trùng
Sau khi vệ sinh làm sạch, để đảm bảo thực hiện khử trùng đúng kỹ thuật và đảm bảo an toàn, người chăn nuôi cần chuẩn bị tốt các điều kiện về thiết bị, hoá chất, và các dụng cụ bảo hộ nhằm đảm bảo an toàn cho người và vật nuôi, cụ thể cần chuẩn bị
- Chuẩn bị đầy đủ trang bị bảo hộ cá nhân: quần áo bảo hộ (quần dài, áo sơ mi dài tay), ủng, mặt nạ phòng độc/khẩu trang phòng hoá chất, kính bảo hộ, mũ và găng tay.
- Đọc kỹ thông tin ghi trên nhãn mác để chuẩn bị nguyên liệu và dụng cụ pha thuốc cho phù hợp: Tên hóa chất, thành phần, tỷ lệ pha, liều pha, mức độ độc hại, các yêu cầu về dụng cụ,…
d. Cách pha thuốc và Các bước vệ sinh, khử trùng chuồng nuôi
Các tính lượng chất khử trùng cần dùng
Bước 1. Tính tổng diện tích cần phun khử trùng
• Diện tích sàn nhà (m2) = chiều dài x chiều rộng
• Diện tích cả nhà (sàn, tường, trần)cần phun (m2) = Diện tích sàn x 2,5
Bước 2. Tính lượng dung dịch khử trùng cần dùng
Lượng dung dịch khử trùng cần dùng (lít) = Tổng diện tích cần phun x 0,3
Liều phun trung bình là 300 ml (0,3 lít) dung dịch đã pha cho 1m²
Bước 3. Tính lượng hóa chất khử trùng (dạng nguyên chất) cần dùng
Căn cứ vào tỷ lệ pha loãng dung dịch khử trùng do nhà sản xuất khuyến cáo
b. Các bước vệ sinh, khử trùng chuồng nuôi
Bước 1. Thu gom toàn bộ chất thải: Dùng chổi, bàn chải, xẻng… để loại bỏ bụi, đất và các chất hữu cơ khô trên bề mặt thiết bị, dụng cụ và chuồng nuôi
Bước 2. Dùng bột giặt/xà phòng và nước làm ướt thiết bi, dụng cụ, diện tích cần vệ sinh và cọ rửa để loại trừ các chất hữu cơ, bùn đất, chất nhờn (chỉ áp dụng đối với những thiết bị, dụng cụ và nền chuồng rửa được)
Bước 3. Để khô bề mặt thiết bị, dụng cụ và chuồng nuôi
Bước 4. Phun khử trùng lên toàn bộ bề mặt cần khử trùng với nồng độ theo khuyến cáo của nhà sản xuất và liều lượng là 3 lít dung dịch đã pha phun khử trùng cho 10 m2
4. Xử lý chất thải trong chăn nuôi
a. Xử lý lợn bệnh, chết
• Nguy cơ: Lợn bệnh, chết là nguồn tích tụ và phát tán mầm bệnh ra xung quanh
• Biện pháp xử lý:
- Khi lợn ốm cần cách ly điều trị,
- Lợn bị chết thì thực hiện xử lý an toàn bằng cách: Đốt/ xử lý nhiệt; Chôn sâu; Ủ hiếu khí
b. Xử lý chất thải chăn nuôi
• Chất thải ở cơ sở chăn nuôi phải được thu gom hàng ngày, để ở khu vực riêng, cách xa khu vực chăn nuôi
Xử lý an toàn bằng cách: ủ phân hiếu khí.
Trần Thọ Đan (tổng hợp)